Nieuwsbrief

Het oude Mesopotamië

Oude beschavingen Deel I:
korte inleiding op het oude Mesopotamië, Egypte en Indusvallei
en wetenwaardigheden over Mesopotamië

Tijdens de Neolithische revolutie vestigden Nomadische volkeren op verschillende plaatsen in de wereld zich als agrariërs; dit gebeurde waarschijnlijk het eerst in de landen rondom de Middellandse zee rond 9.000-8.000 tot 6.000 jaar voor Christus, ook wel de Vruchtbare Halve Maan genoemd (zie Neolithische kwartskralen).
Het inruilen van een jagersbestaan voor een bestaan met vaste locatie vond waarschijnlijk het eerst plaats in Mesopotamië (Tigris en Eufraat), gelijktijdig of vlak erna ook in Egypte (Nijl) en de Indusvallei (Westelijke kant van India, Indus Rivier).

We noemen deze beschavingen de zogenaamde Rivier (vallei) beschavingen. Tot de Rivier beschavingen worden ook delen van China gerekend (Gele en Blauwe Rivier), omdat ook daar  gelijktijdig of vlak erna de Neolithische revolutie plaatshad.

Handel tussen de Rivierbeschavingen - Kleurrijke Wereld Sieraden **

In alle gevallen was het klimaat een belangrijke factor die ervoor zorgde dat deze grote verandering voor de mensheid kon plaatsvinden. De temperaturen stegen en er viel steeds meer regen. Gevolg was dat de natuur veranderde en er steeds meer dieren kwamen. De mens hoefde dus niet steeds opnieuw op zoek naar geschikt voedsel van planten en dieren.

Het extra voordeel die de hiervoor genoemde gebieden hadden waren de rivieren: rondom deze gebieden ontstond vruchtbare grond door overstromingen. Daarnaast wisten de diverse bevolkingsgroepen slim gebruik te maken van deze rivieren en het heuvellandschap erom heen. Men ontwikkelde diverse soorten irrigatiesystemen om het land met meer regelmaat te kunnen onderhouden.

De beschavingen van Mesopotamië, Egypte en die van de Indusvallei worden tot de oudste beschavingen gerekend die we kennen en werden gesticht nog ver voor onze eigen cultuurontwikkeling op gang kwam.

De Klassieke Oudheid, waarmee de Griekse- en Romeinse beschaving wordt bedoeld, en die veelal wordt gezien als onze eigen bakermat van de Westerse cultuur, kwam na deze periode.

Mesopotamië,  korte samenvatting geschiedenis
De eerste steden ontstonden in Mesopotamië, het gebied waar het huidige Irak, en delen van Iran en Syrië ligt. Mesopotamië betekent ook wel ‘Tussen de rivieren’ (Grieks) of  ‘Tweestromenland’. Het nieuwe woongebied concentreerde zich rondom de rivier de Tigris en de Eufraat. Het zuiden van Mesopotamië werd het eerst bevolkt zo rond 6.000- 5.500 voor Christus. De Sumeriërs waren het eerste volk dat zich hier vestigde (Neder-Mesopotamië).
Er ontstonden al snel andere beroepen dan enkel veeteler of landbouwer, er waren immers overschotten en men kon zich gaan bekwamen in diverse ambachten en beroepen. Doordat er in dit gebied aan grondstoffen wel tekorten waren ontstond ook al snel de handel met gebieden in Turkije, Egypte en Indië. Het ontwikkelen van de sterrenkunde, de kalender, wiskunde en het ontwikkelen van ingenieuze irrigatiesystemen werden belangrijk om te kunnen omgaan met de seizoenswisselingen en de veranderingen in de natuur.

Mesopotaanse oorringen - Kleurrijke Wereld Sieraden

Vanaf ongeveer 3500 voor Christus leefden in het zuiden de Sumeriërs en in het noorden de Akkadiërs (Uruk periode). In deze periode (3300) wordt het spijkerschrift uitgevonden en geïntroduceerd. Politiek en besturing worden belangrijk en langzaam aan ontstaat bij iedere stad een koning die aan het hoofd staat. Waterbeheer, rechtspraak en orde werden wetmatig vastgelegd.
Tempelcomplexen en bijbehorende torens (Ziggoerats) verrijzen en religie neemt een belangrijke plaats in in het leven van de bevolking. De volkeren geloofden in meerdere Goden (Polytheïsme) en deze werden breeduit vereerd. Tempels waren altijd gebouwd rondom een berg omdat de goden altijd op de top van een berg zouden leefden. De leefgemeenschap en centrum van een stad concentreerde zich veelal rondom de grote paleizen- en tempelcomplexen.
De Grote Dodenschat (koningsgraven) dateert uit deze tijd en laten de enorme hoeveelheid aan rijkdommen zien waaruit de hoogontwikkelde cultuur van Mesopotamië blijkt.

Rond 2300 verovert de Arkadische koning Sargon heel Sumerië en Akkad. Een kleine 100 jaar is Mesopotamië voor het eerst een verenigd koninkrijk. De stad Ur neemt dan de macht over, maar al snel komen de Ammorieten die het koninkrijk Ur veroveren en hun Oud-Babylonische Rijk stichtten (1900-1600). Het Oud-Babylonische rijk komt ten val aan de Hittieten in het noorden.
Omstreeks 1100 voor Christus veroveren de Assyriërs, een vechtlustig volk, het hele Nabije Oosten.
Pas enkele eeuwen later (626 voor Christus) wordt het Nieuw Babylonische Rijk gesticht, onder leiding van een Assyirisch gouverneur die tegen het Assyrische rijk in opstand komt. Uit deze periode zouden de Hangende Tuinen dateren die onder het gezag van Koning Nebukadnezar zouden zijn aangelegd. Ook de Toren van Babel stamt uit deze tijd en was waarschijnlijk een Tempeltoren (Ziggoerat).
In 539 voor Christus komt een einde aan de Mesopotamische beschaving en zijn de Perzen ruim 200 jaar aan de macht. Alexander de Grote van Macedonië krijgt daarna het gebied in handen.

Juwelen en kunstbeleving in Mesopotamië *
De diverse bevolkingen van Mesopotamië kenden al vrij vlug een hiërarchische maatschappij, waarbij kooplieden, priesters, militairen en Koninklijke families zich konden en wilden onderscheiden. Voor het eerst in de geschiedenis kregen juwelen, kralen en edelstenen een andere betekenis dan enkel die van ritueel of magisch object. Naast religieus amulet werden kralen nu ook gezien als statussymbool en zouden deze twee waarden zich voortzetten in de West-Aziatische, Egyptische en Mediterrane cultuur. De koningen en priesters van het oude Mesopotamië en Egypte hadden full-time juwelenmakers en edelsmids in dienst. De ambachten ontwikkelde zich razendsnel in die tijd. Veel van de juwelen van destijds zijn onvoorstelbaar van schoonheid en zouden in onze tijd niet misstaan, sterker: ze zouden wellicht in een museum liggen (of liggen dat nu reeds – veel is eigendom van musea in Pennsylvania, Metropolian New York, British Museum,) of zouden nog steeds heel goed als Koninklijke juwelen kunnen doorgaan.

Het juweel als prestige object zorgde ervoor dat de ambachtslieden zich steeds moesten specialiseren en zich bekwamen in het werken met steeds weer nieuwe materialen zoals zeldzame edelstenen of voor hen tot dan toe onbekende materialen. Naast halskettingen, werden oorsieraden en hoofdtooien belangrijke objecten.
De ontwikkeling van handel met andere landen rondom Mesopotamië kwam niet alleen op gang door nood aan bepaalde voedselsoorten (nieuwe granen, planten, fruit en groenten moesten worden gezocht vanwege het klimaat en zilte grond), maar ook doordat juwelen- en kunst zo belangrijk werden geacht. Egypte had het geluk veel materialen in eigen land voorhanden te hebben. Mesopotamië echter had weinig grondstoffen. Goud, zilver, tin en koper werden elders gehaald. Reeds in deze tijd werden goud, zilver, koper en brons in grote hoeveelheden tot kralen, juwelen en decoratieve objecten maakten. Goud en zilver werd verhandeld en gekocht vanuit de bergen met Anatolië en Iran. Kornalijn (Carneool, zie ook geëtste Kornalijn Harappa beschaving) en Agaat kwamen uit India en Afghanistan, als ook de bekende Lapis Lazulli werd vanuit Afghanistan geïmporteerd. Ook de Egyptenaren haalden Lapis Lazulli, een voor hen zeer gewilde edelsteen, in Afghanistan. Obsidiaan kwam uit Anatolië of de Kaukasus; en Amazoniet, Malachiet, Amethist en Chalcedoon werden in Egypte gedolven, dan wel vanuit Afrika aangeleverd en verhandeld. Zilver kon men kopen in India of Anatolië; koper kon men krijgen eveneens in Anatolië.

Goud met Agaat - Uruk 2113-2006 vChr - Kleurrijke Wereld Sieraden *

Rond het jaar 2500 voor Christus waren de juwelen die voor het Koninklijk hof van Ur werden geproduceerd van een gedetailleerdheid en een ongekend vakmanschap. De filigree-, granulaat-, cloisonne- en repousetechnieken zoals wij die nu nog kennen, stammen al uit deze tijd. Gesneden, gekerfde of gepolijste kralen in meloenvorm uit goud en lapis lazulli werden in die tijd gemaakt.
Juwelen waren vaak gemaakt als ‘multi-strands’, dus met meerdere strengen bij elkaar geregen. Veel gebruikte motieven en symbolen waren bloem- of boomblaadjes, takjes en uitsnedes of verbeeldingen van citrus vruchten. De vormgeving was veelal organisch en rond, met cirkels, spiralen en kegelvormige objecten en hangers. Sumerië was lange tijd het ontwikkelcentrum voor juwelenmakers. Hun technieken gingen later de grenzen over en werden overgenomen door Anatolië, Griekenland en Kreta en diverse Aziatische landen.

Ook de eerste glaskralen dateren uit ca. 2300 voor Christus en komen uit het zuiden van Mesopotamië. Faience, de voorloper van (Romaanse) glaskralen, stamt oorspronkelijk ook uit Mesopotamië en er wordt gezegd dat de Egyptenaren deze technieken overnamen (niet alle historici zijn het hier over eens).

De opgravingen die zijn gedaan bij de Koninklijke graftombes van Ur, en in het bijzonder het graf van de Koningin Pu-abi (Sumerië), leggen het beeld bloot van een samenleving gedurende 500 jaar (2600-2100 voor Christus), de belangrijkste periode dat Ur enorme hoog bloei dagen kende, en laten heel goed de ontwikkeling van een beschaving zien, aan de hand van de vele rijkdommen en juwelen. Een koninklijk lid werd altijd begraven samen met vele persoonlijke bezittingen en een heel arsenaal aan hofdienaars en –dienaressen. Allen droegen nog vele juwelen, amuletten en hoofdtooien.
De belangrijkste materialen die in de Koninklijke graven zijn teruggevonden zijn Kornalijn al of niet geëtst (afkomstig van de handel met de Harappa beschaving uit de Indus vallei en uit Afghanistan), Lapis Lazulli, Agaat, Goud en Zilver. Opvallend en begrijpelijk was ook dat naarmate de kralen en juwelen groter of ingewikkelder waren, de persoon in kwestie steeds belangrijker was. Koningen en Koninginnen (of opperpriesteressen) werden door de bevolking overigens als een soort van Godheid gezien en vereerd, zoals dat ook in Egypte het geval was.

Overige Kunst
De Babyloniërs en Assyriërs drukken hun grote stempel op de kunst uit het oude Mesopotamië. Realistische weergaven en veel elementen uit de natuur of verering van de natuur goden waren altijd terugkerend onderwerp. Ook de invloed van vele oorlogen en veldslagen is duidelijk voelbaar in de diverse kunstuitingen. Macht, kracht, wijsheid en overwinning werden uitgebeeld door leeuwenkoppen, stierenkoppen en adelaarsvleugels.
De bouwkunst is de dominerende onder de kunstvormen. Gigantische paleizen werden gebouwd, met bijbehorende complexen zoals de tempels die binnen de paleismuren werden gesitueerd. De tempels waren heel belangrijk, onderin vele vertrekken zoals de keukens, ateliers en sociale vertrekken. De andere verdiepingen waren geheel gewijd aan de godsverering, rituelen en offering. De toren was bestemd voor de ene Godheid die werd vereerd. Andere tempels hadden weer ieder een andere Godheid. Er werd hoofdzakelijk klei gebruikt; bij gebrek aan hout werd veel gewelfbouw toegepast.
Van de schilderkunst is heel weinig bewaard gebleven. Thematieken en kunstbeleving zijn herleid uit de overgebleven glazuurkunst, reliëfkunst en beeldhouwkunst. De Assyriërs waren meester in de reliëfkunst; er zijn honderden meters reliëfs teruggevonden met hoog- en laagreliëf. De glazuurkunst was heel kleurrijk, meesterlijk ook met fijne details; vele bloemen en dieren werden realistisch weergegeven.
Kortom, de bouwwerken waren het meest belangrijk en indrukwekkend en waarschijnlijk alle heel kleurrijk en decoratief. Er zijn veel overblijfselen van wanden bekleed met goud, lapis lazulli en vele gekleurde mozaiken en glazuurtegels.

Klik hier voor een bijzonder sieraad met elementen uit Mesopotamië:
Mesopotaans ornament met glaskralen Romeinse rijk en Neolithische kwarts

Klik hier voor gerelateerde onderwerpen:
Neolithische revolutie – Neolithische kwartskralen
Geetste Kornalijn Harappa beschaving Indus vallei en Afghanistan
Romaanse Glaskralen

Klik hier voor gerelateerde berichten:
Historische Materialen uit de Oudheid

Bronvermelding:
* Juwelen en kunstbeleving
** Foto handel tussen de Rivierbeschavingen
*** Foto Goud met Agaat – Uruk – 1213-2006 v.Chr – Museum of Art – New York
Alles vrij vertaald, geschreven en overgenomen uit The History of Beads, Louis Sherr Dubin, uitgeverij Abrams-New York, met dank